Kripto varlıklarda temel analiz değerlendirmeleri yapmadan önce temel analizin nereden yola çıktığına, temel analiz yapılırken hangi noktalara dikkat edildiğine, teknik analizden farkına ve temel analiz yapan kişiye hangi sonuçları sağlıklı ve faydalı şekilde sunabileceğine bakmak gerekir. Temel analiz kısaca tanımlayacak olursak bir şirketin değerini genel ekonomik faktörler, şirketin faaliyet gösterdiği sektör analizi, şirkete dair değer belirleyici temel veriler kullanarak belirlendiği analizdir. Bu analiz geleneksel bir analiz olması ve bir çok içsel faktör içermesi dolayısıyla oldukça zor bir analizdir. Teknik analiz gibi geçmişe dair grafik, fiyat ve hacim verileri kullanılarak bugünkü veya gelecekteki durumu saptamaya çalışmak aslında oldukça oynak ve bağımsız kripto para dünyasında biraz daha kolay bir durumdur. Geleneksel finans piyasalarından elde edilen deneyimler ve bu deneyimlerin sonuçlarından çıkarılan bilgiler teknik analizde kullanılabilir.
Analiz yapacak kişi varlıktan bağımsız teknik analiz yapabilir. Temel analiz ise varlığın piyasadaki değeri ve piyasanın durumuyla oldukça iç içe bir durumdadır. Temel analiz için varlığın fiyatının neye dayandığını bilmek oldukça önemlidir. Temel analiz yapanlar ekonomideki istihdam, GSYİH enflasyon gibi oranları da değerlendirmeye katar. Daha sonrasında sektör analizi ve şirket analizini yaparak ilerler. Şirketin hisse başına karına ve piyasa/defter değeri oranına bakar. Bunları kullanarak şirketin bulunduğu sektör değerlendirmesini ve diğer şirketlerle karşılaştırmasını yapabilir. Bahsettiğimiz bu değerlendirmeleri geleneksel piyasalarda yapıldığı gibi kripto para piyasalarında birebir yapmak mümkün değildir. Merkeziyetsiz ürünler olmalarından dolayı kullanılan göstergeler bize fazla bilgi veremez. Bundan dolayı bize daha doğru ve detaylı bilgi verecek ölçütleri bulmak ve onlarla ilerlemek gerekir. Örneğin analizinin yapılacağı kripto paranın işlem sayısı , aktif adresleri, token ekonomisi ve teknolojisi , piyasadaki arz mekanizmaları,likidite durumu gibi ölçütler bir arada kullanılarak değerlendirme yapılabilir. Bir arada kullanılmanın altını çizmek gerekir. Çünkü temel analizdeki ölçütler tıpkı teknik analiz göstergeler gibi tek başına kullanılarak tamamen doğru ve detaylı bilgi vermez. Hepsini bir arada kullanarak elde edilen bilgileri birlikte değerlendirmek ve bu doğrultuda karar vermek bir kripto varlık almadan önce yapılacak en sağlıklı yol olacaktır.
Kripto varlıklarla Temel Analiz Ölçütleri
Zincir ve Ağ ile İlgili Ölçütler
Temel analizdeki ölçütlerden bazılaroı zincirlerle alakalı ölçütlerdir. Bunlar zincirdeki işlem sayısı, işlem değeri, zincirdeki aktif adresler, ödenilen işlemler ücretleri, hash oranı gibi ölçütler önemlidir. İşlem sayısı ağdaki hareketleri gösteren önemli bir ölçüttür. Bu hareketlerin zaman içinde nasıl değiştiğini grafiklerini çıkararak veya hareketli ortalamalarını alarak saptayabiliriz. Ama tabi ki işlem sayısının artması bize her zaman zincir üstü etkinliğin arttığını göstermez. Bir kişi bu etkinliği arttırmak için cüzdanlar arası transfer işlemleri yapıyor olabilir. Bu dikkat edimesi gereken bir durumdur. İşleme dair bir diğer ölçüt işlemin değeridir. Belirli bir zaman aralığında ne kadar değerle işlem yaptığını gösterir. Bu değeri itibari bir para cinsi ile veya yerel birim ile ( örneğin eth, btc gibi) ölçebiliriz.
Aktif adresler analizini yaptığımız belirli zaman aralığındaki aktif olan blockchain adresleridir. O zaman aralığındaki her bir işlemin hem göndericisini hem de alıcısını sayarak yapılabilir. Aktif adres sayının artması ağın etkinliği arttırır.
Ödenen işlem ücretleri de önemli bir göstergedir. İşlem ücretinin değişmesi kullanılan ağa yönelik taleplerin azalması veya artmasına sebep olabilir. Bu durum hep yatırımcı hem madenci tarafından önem arz eder. Büyük Proof of Work blockchainleri bir blok ödülü sunar. Bazı zincirlerde bu ödül, blok ödeneği ve işlem ücretlerinden oluşur. Bu ödül zamanla azaltılır. Madencilik masraflarının artması ancak blok ödeneğinin zamanla azalması işlem ücretlerini arttıracaktır.Aksi takdirde madencilerin ağdan ayrılması gibi sorunlar yaşanabilir.
Hash algoritması diğer önemli ölçütlerden biridir. Ağın güveliğinde çok önemli bir rol oynar. Hash oranı, Proof of Work kripto paralarda ağ sağlığını ölçmek için yaygın olarak kullanılan ölçütlerden biridir. Hash oranı yükseldikçe saldırı düzenlemek o kadar zor olur. Bir % 51 saldırısı karşısında güçlü olmak önemlidir. (%51 saldırısı kısaca tanımlayacak olursak bir blockchain ağına karşı tek bir kişi ya da organizasyonun hash oranının çoğunluğunu kontrol altına alarak yaptığı ve ağda bozulmalara sebep olmakla muhtemel saldırıdır.)
Finansal ölçütler
Kripto varlığın en önemli finansal göstergelerinden birisi piyasa değeridir. Bu değer güncel fiyatın ve dolaşımdaki arzın çarpılması ile bulunur. Temel olarak buna varlığın tüm birimlerini satın almak için ödenmesi gereken ücret denebilir, tabi ki bu ücret varsayımsaldır. Bu değer bazı durumlarda yanıltabilir. Ortaya güçlü bir değer konulmalıdır ki piyasa bu tokenla ilgilensin ve piyasada tutunan bir token durumuna gelsin. Kripto arzına bakarak bu piyasa değerini ne denli gerçeği yansıttığı görülebilir. Bu değere bakarak kriptonun büyüme potansiyelini anlayabilmek mümkündür. Ama tabi ki diğer ölçütler gibi tek başın kullanılması sağlıklı bir yatırım için doğru değildir.
İşlem hacmi bize kriptoya dair önemli bilgiler verir .Grafiklerde günlük veya farklı zaman dilimlerine ait hacimleri incelemek mümkündür. Bu hacimler bize likiditeye dair bilgiler de sunar. Yatırımcı yatırım yapmadan veya elindeki ürünü satarken fiyatın farklı olması durumu ile karşı karşıya kalır. Bu durumda bekleyip farklı bir zaman diliminde işlem yapmak isteyebilir. Bu doğru zamana erişmek için kriptonun likidite ve hacim durumunu incelemek faydalı olacaktır. Çünkü piyasanın o kriptonun yatırımına yönelik talebini saptayabilirsiniz.
Talep ile ilgili ölçütlerin yanında arz ile ilgili ölçütler de oldukça önemlidir. Maksimunm arz, enflasyon, dolaşımdaki arz oranları yatırım kararı alırken yardımcı olur. Temel mantıkla bakacak olursak çıkarılan bazı coinlerin talebinin artması ancak arzının sınırlı kalması bu coini daha çekici hale getirilebilir. Örneğin bitcoin’in arzının sınırlı olması onun değerini günden güne arttrıp yatırımcıları çeker. Bu mantık kripto parayı kullanmak yerine biriktirmeye itebilir
Proje ile ilgili ölçütler
Daha önce bir kripto paranın kendi sitesine girdiyseniz oradaki whitepaper’ını görmeniz mümkündür. Whitepaper bize kripto paranın projesine dair genel bir özeti sunar. İçerisinde kullanılan teknolojiye, hizmet etmeyi amaçladığı kullanım alanına, güncellemeler için hazırladığı yol haritasına, coinler veya tokenlar için dağıtım planı gibi bilgiler bulunmalıdır.
Diğer önemli gösterge ise projenin arkasındaki ekiptir. Bu ekipteki üyelerin deneyimleri, önceki hayata geçirdikleri projelerin başarısı gibi durumlar incelenebilir. Bunlar doğrultusunda başarılı bir proje mi veya ekibin dolandırıcı olma şansı var mı hepsi öğrenilebilir. Eğer arkasında bir ekip yoksa herkese açık githup’ına bakılabilir ve etkinliği öğrenilebilir.
Token ekonomisi de önemli bir ölçüttür. Tokenlar bir çok amaç doğrultusunda yaratılabilir. Bu amaçları incelemek önemlidir. Tokenın ortaya çıkış ve kullanılma amacı olması her zaman etkili bir kullanım alanı olacağı anlamına gelmez. Bu amacın geniş bir piyasa tarafından tanınıp tanınmayacağı veya bu amaca ne kadar değer verileceği önemlidir. Bu projenin belirli bir sorunu çözüp çözmeyeceği de önemli bir konudur.
Kripto paralarda temel analiz yaparken büyük resme bakmalı ve ölçütlerin hepsini birlikte kullanmalısınız. Tek başına bir kripto paranın piyasa değeri üzerinden yorum yapmak yerine bu piyasa değerinin aktif adres sayısına , işlem hacmine veya likiditesine etkisini ve bu etkilerinde diğer yatırımcıları yatırım kararı almaya itip itmediğine bakmak önemlidir. Çünkü bu yatırım kararı incelediğiniz kripto paraya yönelmediyse piyasadaki başka ,saydığımız özellikleri güçlü olan kripto paralara yönelecektir. Bu da o kripto paraların değerini arttıracak ve eğer ona yatırım yaptıysanız size kar getirecektir. Temel analiz ile bunları değerlendirmek ve aslında kripto paranın gerçek değerine ulaşmak bize çok önemli bilgiler sunacaktır. Teknik analiz ile farklı olmaları onların birini tercih etmek yerine birlikte kullanılmasını ve etkiliğini daha da arttırmasını sağlar. Bundan dolayı günümüzdeki yatırımcılar ikisini bir arada kullanarak sağlıklı analizler ve kar getiren yatırımlar yapabilmektedir